Tin tức khoa học

Thuyết trình khoa học về Noam Chomsky

07/09/2016 | 7389
Thuyết trình khoa học về Noam Chomsky
Trong tháng 8/2016, TS. Trịnh Hữu Tuệ, giảng viên Khoa Ngôn ngữ học thuộc Trường Đại học Wisconsin Milwaukee, Mĩ đã có 02 buổi thuyết trình khoa học tại Viện Ngôn ngữ học xoay quanh sự biện hộ cho cách tiếp cận của Chomsky và những thách thức đối với ngữ pháp chức năng hệ thống.
Ngày 1/8/2016, TS. Trịnh Hữu Tuệ có bài thuyết trình mang hình thức hỏi - đáp với tiêu đề rất ấn tượng "Is the man who is tall happy?" (Người đàn ông cao có hạnh phúc không?). Đầu đề bài nói chuyện này vốn được đưa ra từ những năm 50 của thế kỉ 20 như một thí dụ điển hình nhằm minh hoạ cho một quy luật cú pháp lệ thuộc cấu trúc (structure dependence). Đây cũng chính là tiêu đề một bộ phim tư liệu dưới dạng hoạt hình về nhà ngôn ngữ học, nhà triết học và nhà hoạt động chính trị Noam Chomsky, do đạo diễn kiêm nhà sản xuất người Pháp Michel Gondry hoàn thành năm 2013. Với mục đích biện hộ cho cách tiếp cận của Chomsky và thách thức cách tiếp cận của ngữ pháp chức năng, các vấn đề khoa học đã được TS. Trịnh Hữu Tuệ trình bày hết sức thông minh, dí dỏm. Chỉ bằng một ví dụ duy nhất "Is the man who is tall happy" (Người đàn ông cao có hạnh phúc không?), diễn giả đã đưa ra nhiều lí lẽ để bảo vệ cho Ngữ pháp tạo sinh với cách tiếp cận ngôn ngữ tự nhiên bằng phương pháp khoa học do Noam Chomsky khởi xướng, đồng thời cũng chỉ ra một số thách thức đối với quan điểm của ngữ pháp chức năng rằng các nguyên lý về cú pháp có thể được suy ra được từ chức năng giao tiếp. Câu hỏi có/không được diễn giả lấy làm ví dụ nói trên được cải biến từ câu trần thuật "The man who is tall is happy". TS. Trịnh Hữu Tuệ đã đặt ra câu hỏi, là từ "is" đứng đầu câu là từ "is" thứ nhất hay là thứ hai trong câu gốc được đảo lên phía trước? Câu hỏi tưởng chừng đơn giản này đã nhận được nhiều câu trả lời với những cách lí giải khác nhau và tạo ra một cuộc tranh luận sôi nổi giữa những người theo ngữ pháp nhà trường, ngữ pháp chức năng với những người ủng hộ quan điểm của Chomsky. Là người theo trường phái Tạo sinh luận của Chomsky, TS. Trịnh Hữu Tuệ cho rằng các cách giải thích khẳng định từ "is" được đảo lên đầu câu nhất thiết phải là từ "is" thứ hai theo quan điểm của ngôn ngữ học chức năng là chưa thực sự khoa học và thuyết phục. Bởi lẽ, người hỏi hoàn toàn có thể tuyên bố là từ "is" trong câu hỏi chính là từ "is" thứ nhất, rằng anh ta/cô ta có ý hỏi người nghe mệnh đề nào là mệnh đề đúng trong số hai mệnh đề sau: "The man who is tall is happy" (Người đàn ông cao hạnh phúc) và "The man who is not tall is happy" (Người đàn ông không cao hạnh phúc). Đây là một thuộc tính quan trọng của ngôn ngữ học, được biết đến dưới tên gọi cấu trúc phụ thuộc (structure dependence). Đây được coi là nguyên lí phổ quát trong cú pháp của tất cả các ngôn ngữ.
Buổi thuyết trình đã diễn ra trong không khí khoa học vô cùng sôi nổi. Đông đảo các cán bộ Viện Ngôn ngữ học, các nhà khoa học, nghiên cứu sinh, học viên cao học đã tham gia tranh luận các vấn đề học thuật nhưng các ý kiến vẫn chưa thống nhất. Vì vậy, GS.TS Nguyễn Văn Hiệp, Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học đã mời  TS. Trịnh Hữu Tuệ tiếp tục thuyết trình vào ngày 14/ 8/2016 để giải quyết tiếp các vấn đề khoa học còn đang tranh cãi.
Trong buổi thuyết trình lần thứ 2, để có cơ sở thảo luận, diễn giả đã giới thiệu một cách khái quát về những đóng góp cơ bản của Chomsky trong nghiên cứu Ngôn ngữ học. Quan điểm của ngữ pháp tạo sinh là cố gắng tìm ra những quy luật chung, phổ quát ở bề sâu để lí giải các hiện tượng bề mặt trong tất cả các ngôn ngữ. Các quy luật này gói gọn trong 5 tính chất: Category (Phạm trù); Constituency (Cấu trúc thành tố); Projection (Khả năng kết hợp hay Phóng chiếu); Binarity (Lưỡng phân) và Displacement (Thế chỗ). TS. Trịnh Hữu Tuệ đã trình bày các vấn đề một cách logic và thuyết phục nhưng vẫn chưa nhận được sự đồng thuận tuyệt đối của các nhà khoa học. Cuộc tranh luận giữa diễn giả và những người theo ngữ pháp truyền thống và ngữ pháp chức năng lại tiếp tục diễn ra rất sôi nổi xung quanh một số câu hỏi như: Ngôn ngữ là hiện tượng tự nhiên hay hiện tượng xã hội? Trong nghiên cứu ngôn ngữ, chỉ ra cái chung của toàn bộ hệ thống ngôn ngữ của loài người và cái riêng, cái đặc thù của từng ngôn ngữ, việc nào quan trọng hơn? Các quy luật của ngữ pháp tạo sinh có đủ để lí giải tất cả các hiện tượng ngôn ngữ phong phú, phức tạp trong đời sống hay không? v.v.
Cho đến cuối buổi thuyết trình, các nhà khoa học vẫn chưa thống nhất quan điểm về các vấn đề nói trên. Mỗi trường phái, mỗi cách tiếp cận đều có những lí lẽ và dẫn chứng riêng để biện minh cho luận điểm của mình.
Kết thúc buổi thuyết trình, GS.TS. Nguyễn Văn Hiệp - Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học đã khẳng định, một cuộc Hội thảo kết thúc trong tranh cãi là một cuộc Hội thảo thành công, vì đó mới là khoa học đích thực, là động lực của nghiên cứu và phát triển.
Tóm lại, hai buổi nói chuyện của TS Trịnh Hữu Tuệ được trình bày theo lối thảo luận và gợi mở. Nhìn một cách chung nhất, các vấn đề được diễn giả và cử toạ đưa ra tranh luận chia thành các chủ đề sau:
Có ngữ pháp phổ quát không?
Đây là một chủ đề gây tranh cãi bắt nguồn từ bằng chứng về sự nghèo nàn và nhiều lỗi ngữ pháp của ngôn ngữ nói với trẻ em (the poverty of the stimulus), Chomsky cho rằng con người không thể học ngôn ngữ theo lối học từng phát ngôn cùng với ngữ cảnh sử dụng phát ngôn đó. Vì lẽ, làm như vậy sẽ rất mất thời gian. Chomsky đã phê phán Skinner là đánh giá quá cao tầm quan trọng của các yếu tố bên ngoài bản thân đứa trẻ (như cha mẹ, thầy cô, người xung quanh), nhưng lại lãng quên vai trò của bản thân đứa trẻ trong quá trình thụ đắc ngôn ngữ. Chomsky cho rằng trí não của con người được trang bị một loại tri thức ngôn ngữ sẵn định, một tập hợp các thiết đặt thông số được kích hoạt từ giai đoạn ấu thơ.
Nguồn gốc của ngôn ngữ là từ đâu?
Mặc dù, theo chủ đích của diễn giả, thời gian trình bày cho mỗi buổi rất ngắn, nhưng chủ đề được thảo luận lại khá phong phú. Cử toạ đã đặt nhiều câu hỏi về vấn đề nguồn gốc của ngôn ngữ. Nhiều lí thuyết và giả thuyết về nguồn gốc ngôn ngữ theo cả truyền thống của phương Tây và phương Đông đã được đề cập đến, chẳng hạn, nguồn gốc từ lao động, từ khế ước xã hội, từ tiếng kêu, v.v. Dĩ nhiên, một vấn đề phức tạp như nguồn gốc ngôn ngữ không thể được giải thích tận tường trong phạm vi một phần của buổi thảo luận được.  
Quá trình thụ đắc ngôn ngữ thứ nhất là bẩm sinh hay nhờ nuôi dạy?
Theo giả thuyết của Chomsky, trong não của con người có một thiết bị thụ đắc ngôn ngữ (LAD) bẩm sinh giúp cho trẻ trong việc tiếp nhận và hiểu ngôn ngữ một cách nhanh chóng. Đây thực chất là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận giữa hai phái bẩm sinh (nature) và nuôi dưỡng (nurture) trong thụ đắc ngôn ngữ thứ nhất. Chủ đề tranh luận mang tầm triết học sâu sắc này bắt nguồn từ cuộc tranh luận giữa Chomsky, người bảo vệ quan điểm ngữ pháp phổ quát, với Skinner, người bảo vệ quan điểm hành vi luận. Cuộc tranh luận này đã diễn ra từ năm 1959 khi Chomsky viết bài “B.F. Skinner’s Verbal Behavior“ bình luận về cuốn sách Verbal Behavior của B. F. Skinner. Đây là chủ đề lớn thứ ba được khơi gợi ra trong hai buổi thuyết trình theo định hướng thảo luận của TS Trịnh Hữu Tuệ. Tại chủ đề này, cả diễn giả và cử toạ đều tranh luận rất sôi nổi.
 
Sau đây là một số hình ảnh trong buổi thuyết trình:


 





 
 




Các bài viết khác

• TỌA ĐÀM KHOA HỌC "MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ NGÔN NGỮ CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY" (18/9)

• TỌA ĐÀM KHOA HỌC "MỘT SỐ VẤN ĐỀ NGÔN NGỮ HỌC TRỊ LIỆU" (8/9)

• TOẠ ĐÀM KHOA HỌC “NGHIÊN CỨU NGÔN NGỮ HỌC XÃ HỘI TRONG XU HƯỚNG ĐỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP” (8/9)

• Hội thảo Khoa học "Một số vấn đề về Ngữ âm – Từ vựng – Ngữ pháp" (7/8)

• TỌA ĐÀM KHOA HỌC "MỘT SỐ KẾT QUẢ MỚI TRONG NGHIÊN CỨU NGỮ ÂM VÀ LỊCH SỬ CÁC NGÔN NGỮ VIETIC" (16/1)

• TOẠ ĐÀM KHOA HỌC MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ NGÔN NGỮ CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở VIỆT NAM (20/12)

• TỌA ĐÀM KHOA HỌC “MỘT SỐ VẤN ĐỀ BIÊN SOẠN TỪ ĐIỂN CƠ TU, PA CÔ-TÀ ÔI VÀ SÁCH HỌC TIẾNG PA CÔ – TÀ ÔI LỚP 4 VÀ LỚP 5” (20/12)

• TOẠ ĐÀM KHOA HỌC “PHỤ TỐ TRONG TIẾNG KHƠ MÚ VÀ TIẾNG BHNONG” (16/12)

• TOẠ ĐÀM KHOA HỌC “NGHIÊN CỨU NGÔN NGỮ HỌC XÃ HỘI VÀ PHƯƠNG NGỮ TIẾNG VIỆT” (15/12)